1764-1869 çулсене тÿр килекен тапхăр. Чăвашла çырулăх Хусанти тата Чулхулари тĕнпе ăс-хакăл центрĕсем тавра вăй илет. Еванкĕлĕн тата Катехизисăн малтанхи куçарăвĕсем тухаççĕ. Студентсем чăвашла илемлĕ одăсем çыраççĕ, халăхри юрăçсен сăввисем пичетленеççĕ. Тĕплĕнрех →
Авторсем & Хайлавсем
Ку списокра çак тапхăрăн паллăрах авторĕсемпе хайлав ячĕсем вырăн йышăнаççĕ. Сайтра пуррисем кликать тăвăнаççĕ, кликать тăвăнманнисем халлĕхе сайтра публикациленмен. Ку список анлăланса çĕнелсе пырĕ.
Спиридон Михайлов Янтуш
[ Анатри чăвашпа виръял чăвашĕ хушшинчи калаçу | Пултран пасарне кайма пуçтарăнни | Ватă çын Фролов… | Пăкача çинчен| Авалхи çынсем | Ятлаçу | Чее Кушак | Хваттер хуçипе калаçни| Хусанта, Державин Палăкĕ Умĕнче | Хĕрринче выртасшăн мар| Сунарçăн пуç пулнă-и? | Юнкă | Чăваш кĕвви-çемми çинчен | О музыке чуваш]
Василий Лебедев
[ Пирĕн телей / Чăваш эпир пултăмăр | Чăваш халапĕсем | Чĕмпĕр чăвашĕсем тискер кайăк тытни]
Василий Магницкий
[ Тĕне кĕмен чăваш ячĕсем | Тĕне хирĕçле ĕçсем ]
Василий Сбоев
[ Хусан кĕпĕрнинчи урăх йăхсене тĕпчени | Чăвашсем пирки çырнисем | Çĕр Ĕç Ăстисем]
Григорий Филиппов
[ Пăлхар холинче хорлăх корса вилнĕ çыннăн, Авраамий ятлăскерĕн порнăçĕ ]
Евгений Акрамовский & Георгий Аристовский
[ Конъ Свято́й Бо́рнызинъ (Кон Святой Порнăçĕн) ]
Ермей Рожанский
[ Кăрмăшпа Етĕрне уесĕнчи крешĕн чăвашĕсен ыйтăвĕ | Халăх хаярланса ан кайтăр | Урмай ялĕнчи пăтăрмах | Чăвашсем çинчен | Катехизис сыпăкĕ | Кĕске Калавсем ]
Митрофан Дмитриев
[ Чÿклеме ]
Никита Бичурин
[ Юрă | Хусан архиерейне Амвросие халалланӑ мухтав сӑвви | Тĕлĕк | Байкал ]
Николай Ашмарин
[Качи çăви (Чăваш халапĕ)]
Николай Золотницкий
[Иван патша Хусан хулине илни | Иван Сусанин | Куçарусем | Пытăм пасар пăхмашкăн | Хуçана ]
Охатер Томеев
[Тĕне вăйпа ан кĕртчĕр]
Урхас Якурĕ / Якур
[Атте панă хора лаша | Ку хоçанăн сăра тутлă | Ай-ай, инке, Куль инке | Чолхолара чон вылять | Киккирик! сар алтан]
Çитăр Ехримĕ
[ Дунайские песни, 1860 ]
Н. Базилевский
В. Вишневский
А. Алмазов
Текстсем
Тапхăрăн паллăрах тексчĕсем. Кусене уйрăм автор мар, ушкăннăн çырнă е куçарнă.
1767 II Кĕтерне патшана
1781 Наместничество уçăлнă ятпа
1795 Хусан архиерейне Амвросие
1832 Кĕске Катихизис
1832 Кĕске Святой Юмахĕ
1872 Турă кĕнекинчи авалхи ĕçсене кĕскетсе пĕлтерни
1872 Катихизис
Ют авторсем:
Чăвашла культурăшăн хаклă е витĕмлĕ текстсем. Чăвашла çырман. Сайтра оригинал чĕлхипе çырнине е куçарăвне кăтартатпăр.
Александр Пушкин
[ Борис Годунов | Пĕлÿçĕ Олег çинчен хунă Юрă ]
Александра Фукс
[ Записки Александры Фуксъ о Чувашахъ и Черемисахъ Казанской Губерніи | Чăвашсем хушшинче, хурăнлă çулпа… | Çимĕкри асăну ]
Вăтăр Юман
[ Чăтăмлăх çинчен ]
Генри Лонгфелло
[ Гайавата Юрри ]
Карл Фукс
[ Чăвашсем хушшинче, хурăнлă çулпа… ]
Тарас Шевченко
[ Пехил ]
Тĕплĕнрех:
XVI ĕмĕрте чăвашсем Раççей патшалăхĕпе пĕрлешнипеле пĕрле икĕ культура пĕр-пĕринпе нумайрах хутшăнма пуçланă. XVI–XVII ĕмĕрсенчен чăвашсен ăс-хакăл тытăмне вырăсла православи тĕн пулăмĕсем кĕреççĕ. XVIII-мĕш ĕмĕрĕн иккĕмĕш çурринче Кириллицăна тĕпе хурса аталанакан чăваш çырулăхĕ çĕнĕ литературăн никĕсĕ пулса тăрать. Чиркÿ миссионерĕсем ертсе пынипе Еванкĕл, Катехизси, Кĕлĕ кĕнекисем чăвашла тухаççĕ. Вăй илсе пыракан çырулăхпа усă курса духовнăй учреждени вĕренекенĕсем II-мĕш Екатерина императрица Хусана килессине халалласа одăсем çыраççĕ.
«Чувашско-русский лексикон», «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» (1769 г.), «Русско-татарско-чувашско-эрзянско-марийский большой словарь», чăваш чĕлхине вĕренмелли кĕнекесем тата ыттисем те çак тапхăрăн уйрăмах хаклă литература тĕслĕхĕсем. Пурне те тенĕ пек Ермей Рожанский вĕрентÿçĕпе унăн ученикĕсем йĕркелесе пынă. XIX ĕмĕрĕн çыруллă сăмахлăхĕ тĕллевĕпе те, ăшчикĕпе те тĕншĕн пулнă, духовнăй центрсенчен аталаннă: Хусанти духовнăй академире (тĕслĕхрен Никита Бичуринăн одисемпе сăввисем), тата Чулхулари духовнă академире (П. Талиев, Н. Базилевский, В. Вишневский, А. Алмазов тата ыттисен куçару ĕçĕсем). Кунсăр пуçне, ăсчахсем, краеведсем, фольклор тĕслĕхĕсене пухакансем çак тапхăртах халăхри талантлă юрăçсен сăввисене те çырса хăвараççĕ(Хвети, Якур, Г. Федоров тата ыт.). [Артемьев]
Ытти материалсем:
С присоединением в XVI в. к Российскому государству создались предпосылки для начала диалога между чувашскими и русскими культурами. В XVI–XVII вв. в духовную культуру чувашей проникли некоторые элементы русской православной религиозной культуры. Решающим толчком для литературного развития нового времени явилось создание чувашской письменности на основе кириллицы (2-я пол. XVIII в.). Церковно-миссионерские задачи преследовали такие начинания, как первые переводы на чувашский язык евангелий, катехизиса, молитвословий и т.д. На основе вновь созданной письменности были написаны одические сочинения учащихся духовных учебных заведений (в честь приезда императрицы Екатерины II в г. Казань и др.). Большое значение для развития словесности имели составленные в этот период «Чувашско-русский лексикон», «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» (1769 г.), «Русско-татарско-чувашско-эрзянско-марийский большой словарь», чувашский лексикон, учебник чувашского языка и др., почти все – результат творения писателя-просветителя Е. Рожанского и его учеников. Чувашская письменная литература 1-й половины XIX в. по своему назначению и содержанию носила преимущественно религиозный характер и особенно активно развивалась в двух культурно-просветителских центрах – в духовной академии в Казани (стихи и оды Н. Бичурина) и духовной семинарии в Нижнем Новгороде (деятельность П. Талиева, Н. Базилевского, В. Вишневского, А. Алмазова и др. по переводу). Ученые, краеведы и собиратели фольклора выявили и опубликовали поэтические творения талантливых певцов (юрac) и импровизаторов (Хведи, Ягура, Г. Федорова и др.).[Артемьев]
В середине XIX в. развернул свою просветительскую деятельность ученый и литератор С.М.Михайлов (1821–1861 гг.), гордо заявивший: «Из миллиона чуваш и черемис я первый еще писатель в России». Под влиянием идей русского просвещения С.Михайлов в своих научно-публицистических статьях и прозаических произведениях остро ставил вопросы социально-экономического и культурного развития чувашского народа. Писатель использовал разнообразные жанровые формы: очерк, повесть, рассказ, новелла, шyт, хайла, тeрленчeк («О музыке чуваш», 1852; «Хитрая кошка»; «Разговор на постоялом дворе», 1859 и др.). Деятельность Михайлова расширила программу чувашского просветительского движения, придав ей нравственно-этический, общечеловеческий характер. [Артемьев]
Артемьев: Артемьев, Ю. М. Чувашская литература / Ю. М. Артемьев // Краткая чувашская энциклопедия. – Чебоксары, 2001. – С. 471-473.
ФЭБ: Краткая литературная энциклопедия. Дедушкин – http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke8/ke8-5511.htm
Вула Чăвашла 