Н. Иванова & В. Никитин: Ермей Рожанский

Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →

---

Ермей Рожанский – Атăлçи тăрăхĕнчи халăхсене Христос тĕнне кĕртес тĕлĕшпе ĕçленĕ миссионер. 1780 çулта вырăнти халăхсене хăйсен чĕлхипе тĕн çыравĕсемпе тивĕçтермешкĕн Чулхулара йĕркеленĕ шкулăн чăвашла-тутарла ушкăнне ертмешкĕн ăна шанса панă… Тĕплĕнрех →

---

Ермей Рожанский

(1741 — вилнĕ çулĕ паллă мар)

Ермей Иванович Рожанский — чăвашсен кивĕ çырулăхне йĕркелекенĕ, вĕрентÿçĕ, çыравçă, куçаруçă. Халăхра ăна «хаяр пуп» тесе ятлани те, «пирĕн вĕрентÿçĕ» тесе ырлани те пулнă. Вырăс тĕнне вăйпа кĕртес тесе çÿренĕшĕн авалхи тĕнпе пурăнакан чăвашсем ăна çапса пăрахас патне çитнĕ. Каярахпа, чăвашсене тăван чĕлхепе вĕрентес тесе тăрăшнă чухне, хÿтĕлеме пуçланă. «Икĕ вут хушшинче ăшталанса ирттернĕ хăй ĕмĕрне Ермей Рожанский,— тенĕ В. Г. Родионов тĕпчевçĕ,—пĕр енчен вăл тăван халăха хÿтĕленĕ, тепĕр енчен ăна хăйĕн йăли-йĕрки-сенчен пистернĕ». Патша енчен те хĕснĕ вĕрентÿçе — шалу памасăр муритленĕ. Халăхĕ та хапăлласах йышăнман — кĕлĕсенчен хăваласа янă.

Н. Иванова & В. Никитин: Кивĕ Çырулăх Тапхăрĕ

Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →

---

Кивĕ Çырулăх Тапхăрĕ

ХVIII емĕр Раççейпе Атăл тăрăхĕнчи халăхсемшĕн питех те пысăк пĕлтерĕшлĕ. Пĕрремĕш Петĕр, Кĕтерне майра патша Чăваш çĕр-шывне килсе çÿрени йĕрсĕр юлман: хресчен пуçĕпех улпутсен тарçи-тĕрçи пулса тăнă, хысна лашманне лекнĕ. «Россия вошла в Европу, как спущенный корабль, при стуке топора и при громе пушек»,— тенĕ А. С. Пушкин. Пурттипе вылятаканĕ те, туппине шăратаканĕ те мĕскĕн халăх пулнă.

Геннадий Юмарт & Л. Трофимов: Çитăр Ехримĕ

Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →

---

Çитăр Ехримĕ

(1846-1921)

Ефрем Сидорович Сидоров (Çитăр Ехримĕ) 1846 çулта Хусан кĕпĕрнин Пĕкĕлме уесĕнчи (халĕ Самар облаçĕн Шунтал районĕ) Сальелĕнче çуралнă, пурнăçне Кив Шешкелте (халĕ Тутар Республикин Çарăмсан районĕ) ирттернĕ. Вăл 1921 çулта выçлăх вăхăтĕнче вилнĕ.

Кивĕ Çырулăх Вăхăтĕнчи Сăвăсем

Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →

---

Кивĕ çырулăх тапхăрĕ

Кивĕ Çырулăх Вăхăтĕнчи (ХVIII Ĕмĕрти) Сăвăсем. Паллă Мар Сăваçсен Хайлавĕсем

* * *

Хусанта крешĕн шкулĕнче вĕренекен чăваш ачисен ячĕпе II Кĕтерне патшана халалласа çырнă чăвашла сăвă

Пĕлместĕмĕр эпир — темĕн парас парня
Сана, чипер патша, порăмăрăн Ання,
Йоратнăшăн пире. Пĕлместĕмĕр хальччен
Торра, хăшĕ çÿлте, пĕлсен ытах чечен,
Памалăх çавăншăн нимĕн çок — чон анчах,
Парне вырнне полтăр вăл та, эппин, санах.

Геннадий Юмарт & Л. Трофимов: Çемен Мрес

Геннадий Юмартпа Л. Трофимов — литераторсем, тĕпчевçем… Геннадий Юмарт çинчен тĕплĕнрех→

---

Çемен Мрес

(1887-1956)

Çемен Мрес (Семен Фомич Фомин) 1887 çулхи нарăсăн 13-мĕшĕнче Самар кĕпĕрнин Пĕкĕлме уесĕнчи (халĕ Самар облаçĕн Шунтал районĕ) Аксаккура çуралнă. 1894 çулта вăл ялти пуçламăш шкула вĕренме кĕрет. Виçĕ çул иртсен, шăмă туберкулезĕпе чирленĕрен, .пилĕк çула яхăн утаймасăр пурăнать. 1901 çулта унăн хăрах урине татаççĕ, инвалид пулса юлать. 1903 çулта вăл Тăварăмри пуçламăш шкултан вĕренсе тухать. Шунталри учительсем хатĕрлекен шкулта вĕреннĕ чухне Ç. Мрес шкул ачисен пăлхавне хутшăнать, çавăншăн ăна шкултан кăларса яраççĕ. 1909 çулта вăл учитель ятне илет, ĕмĕр тăршшĕпех тăван таврари шкулсенче ĕçлет. 1948 çулта, сывлăхĕ хавшанипе пула, пенсие тухать. Ăна 1945 çулта «Ĕçлĕх Хĕрлĕ Ялав» орденĕпе наградăланă.

Н. Иванова & В. Никитин: Хусан Ханлăхĕнчи Сăмахлăх

Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →

---

Хусан Ханлăхĕнчи Сăмахлăх

Атăлçи Пăлхар патшалăхĕн паттăр кунĕсем çинчен сăвăçсем юрă та поэма, шилĕкçĕссм драма та трагеди çырнă… Ахальтен мар! Хулкка шывĕ хĕрринче вырăс çарне аркатнă (1223) Чинкис хан эшкерĕ пăлхарсене тапăннă, анчах хăй тыткăн ункине çакланса намăс курнă. 1229 çулта Атăл çинче чĕнмен хăнасене тепре пĕçеркке панă. 1232 çулта татах хирсе янă. Анчах 1236 çулта Патти хан эшкерĕ пăлхар çĕрне таптаса каçса кайнă-кайнах. Пăлхар, Пÿлер, Чĕкету, Сăвар, Керменчук хулисене вăл тĕппи çунтарнă.

Н. Иванова & В. Никитин: Кол Гали

Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →

---

---

Кол Гали

(Аслă Пăлхар сăвăçи)

Атăл тăрăхĕнчи халăхсем ырăпа асăнса пурăнакан авалхи сăвăçсем хушшинче Аслă Пăлхар хулинче çуралса ÿснĕ Кол Гали ячĕ пур. Вăл XIII ĕмĕрти чаплă пĕлÿçĕ, тĕпчевçĕ, кĕрешÿçĕ пулнă. Кол Гали поэмине «Уçăппа Сĕлихха» е «Уçăп çинчен калани» теççĕ, ăна тутарла, пушкăртла, вырăсла, казахла, узбекла, туркменла тата ытти халăхсен чĕлхисене куçарнă.