Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
Чăваш юррисен сăвă виçи пирки пĕрремĕш хут А. А. Фуксăн «Записки о чувашах и черемисах Казанской губернии» ятлă кĕнекинче каланă. Кĕнеке çыраканĕ чăваш юррине «тĕрĕс виçеллĕ, тĕрĕс картлă (стопаллă) юрă» тенĕ. Ку сăмаха вăл çак юрă сыпăкĕ пирки каланă:
Малаллине вуласН. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
Никита Бичурин чăвашран тухнă паллă таврапĕлÿçĕ, синолог (Китая тĕпчекен), тĕн çынни (манаха кĕнĕ чух илнĕ ячĕ Иакинф)… Тĕплĕнрех →
Никита Яковлевич Бичурин — Иакинф атте пурнăçĕпе 9-мĕш класс кĕнеки тăрăх паллашнăччĕ. Аса илĕпĕр: Бичурин—тĕнчипе паллă китаевед, чăвашран тухнă малтанхи академик, тĕпчевçĕ, çыравçă, куçаруçă.
Малаллине вуласН. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
Калăм эрни вĕçĕнче сĕрен хăваланă. Сĕрене ăна хăш çĕрте ирпе, хăш çĕрте каç кÿлĕм пуçланă. Авалхи вăхăтра сĕрен хăвалама вăй питти арçынсем тухнă. Христос тĕнĕ сарăлма пуçласан çак уява ача-пăча ирттерме тытăннă, хĕр-упраç сĕрене хутшăнман.
Малаллине вуласН. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
Ермей Рожанский – Атăлçи тăрăхĕнчи халăхсене Христос тĕнне кĕртес тĕлĕшпе ĕçленĕ миссионер. 1780 çулта вырăнти халăхсене хăйсен чĕлхипе тĕн çыравĕсемпе тивĕçтермешкĕн Чулхулара йĕркеленĕ шкулăн чăвашла-тутарла ушкăнне ертмешкĕн ăна шанса панă… Тĕплĕнрех →
Ермей Иванович Рожанский — чăвашсен кивĕ çырулăхне йĕркелекенĕ, вĕрентÿçĕ, çыравçă, куçаруçă. Халăхра ăна «хаяр пуп» тесе ятлани те, «пирĕн вĕрентÿçĕ» тесе ырлани те пулнă. Вырăс тĕнне вăйпа кĕртес тесе çÿренĕшĕн авалхи тĕнпе пурăнакан чăвашсем ăна çапса пăрахас патне çитнĕ. Каярахпа, чăвашсене тăван чĕлхепе вĕрентес тесе тăрăшнă чухне, хÿтĕлеме пуçланă. «Икĕ вут хушшинче ăшталанса ирттернĕ хăй ĕмĕрне Ермей Рожанский,— тенĕ В. Г. Родионов тĕпчевçĕ,—пĕр енчен вăл тăван халăха хÿтĕленĕ, тепĕр енчен ăна хăйĕн йăли-йĕрки-сенчен пистернĕ». Патша енчен те хĕснĕ вĕрентÿçе — шалу памасăр муритленĕ. Халăхĕ та хапăлласах йышăнман — кĕлĕсенчен хăваласа янă.
Малаллине вуласН. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
ХVIII емĕр Раççейпе Атăл тăрăхĕнчи халăхсемшĕн питех те пысăк пĕлтерĕшлĕ. Пĕрремĕш Петĕр, Кĕтерне майра патша Чăваш çĕр-шывне килсе çÿрени йĕрсĕр юлман: хресчен пуçĕпех улпутсен тарçи-тĕрçи пулса тăнă, хысна лашманне лекнĕ. «Россия вошла в Европу, как спущенный корабль, при стуке топора и при громе пушек»,— тенĕ А. С. Пушкин. Пурттипе вылятаканĕ те, туппине шăратаканĕ те мĕскĕн халăх пулнă.
Малаллине вулас16-мĕш тата 18-мĕш ĕмĕрсен хушши. Ку тапхăр тĕлне чăвашла сăмахлăх сăмах вĕççĕн кăна тытăннă. Фольклор сăмахлăхĕн хăш пĕр тĕслĕхĕсене ку тапхăрпа çыхăнтарма пулать… Тĕплĕнрех→
XVI ĕмĕрте Чăваш çĕрĕ çине вырăс патшалăхĕ сисĕнмеллех витĕм кÿме пуçланă. Чулхула (ăна 1221 çулта никĕсленĕ), Кăрмăш (1372), Сăр (Васильсурск, 1523) хулисем вырăссемшĕн Атăл тăрăх анаталла анмалли вăйлă никĕс пулса тăнă. Хайсен пусмăрне тÿсейми тарăхнă халăх вырăс патши пулăшасса шаннă. Турхан-мăрса таврашĕ тутар майлă çаптарнă. Халăх унталла та, кунталла та туртăнма пуçланă.
Малаллине вуласН. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
Атăлçи Пăлхар патшалăхĕн паттăр кунĕсем çинчен сăвăçсем юрă та поэма, шилĕкçĕссм драма та трагеди çырнă… Ахальтен мар! Хулкка шывĕ хĕрринче вырăс çарне аркатнă (1223) Чинкис хан эшкерĕ пăлхарсене тапăннă, анчах хăй тыткăн ункине çакланса намăс курнă. 1229 çулта Атăл çинче чĕнмен хăнасене тепре пĕçеркке панă. 1232 çулта татах хирсе янă. Анчах 1236 çулта Патти хан эшкерĕ пăлхар çĕрне таптаса каçса кайнă-кайнах. Пăлхар, Пÿлер, Чĕкету, Сăвар, Керменчук хулисене вăл тĕппи çунтарнă.
Малаллине вулас
Вула Чăвашла 