Михаил Акимов‎: Хальхи кунсем

Михаил Акимов

Михаил Акимов – çыравçă, адвокат. Чухăн кил-йышра çуралнă. Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнчен ăна «политика тĕлĕшĕнчен шанчăксăр» тесе кăларса янă хыççăн «Хыпар» хаçатра ĕçленĕ. Литературăра калавсем çырса 1906-1907 çулсенче палăрнă… Тĕплĕнрех →

---

---

Хальхи кунсем

Мĕнле кунсем вĕсем? Мĕншĕн кăлăхах эпир хальхи, çак вăхăтри кунсене асăнатпăр? «Эх, йывăр-çке пурăнма! Тĕнче хĕсĕк пула пуçларĕ, пурăнăç херĕпрен херĕпе кайрĕ. Халăх, пур пурăнан этем пăсăлнăçем пăсăлса, усалланса пырать. Нимĕнле йĕрке те çук. Турă мар, тахăшĕ те çиленсе хĕн-хур кăтартĕ», – теççĕ. Çак сăмахсене чунĕ пĕчĕккĕ, инçетрен курайман çынсем калаçаççĕ. Эпе те вĕсемпе пĕрле пурăнăç хĕсĕк, тĕнче пăсăлать тетĕп. Анчах çĕрĕк пÿрт ишĕлни, е вăл ишĕлесси тĕнче пулнăранпах мар-и вара?

Хветĕр Уяр: Йăла-йĕрке

Хветĕр Уяр

---

Ачаллах ютра çитĕннипе чăвашсен йăли-йĕркисене начар пĕлет Янтул. Ĕнчĕпексен ялĕнче кăштах ăнкара пуçланăччĕ вăл — тухса каймалла пулчĕ çав. Кунта каллех вырăс кил-йышне лекрĕ. Çитменнине, пĕр çурт урлă та мар хăть, юнашарах — вулăс кантурĕ. Ăна тытса каяс полицейскисем, тиекĕ-хăямачĕ… Чăваш çыннисемпе хутшăнма май та çук пек. Хăйсен ĕçлемелли кунсем вĕсен, хăйсен уявĕсем-йăлисем. Чăвашăн пурнăç никĕсĕ — ĕç. Çĕр ĕçĕ. Ачине вăл тăваттă-пиллĕкрех ĕçе явăçтарать. Малтан ача хăйĕн йăмăкне е шăллĕне пăхать-ха. Унтан чăх-чĕп е хур-кăвакал астуса çÿрет. Тата пăртак ÿсерехпе анкарти хыçне выльăх çитерме тухать. Ака-сухара ут пуçне тăрать…

Сентябрь – Георгий Орлов

Георгий Орлов

---

Сентябрь

Сентябрь (авăн уйăхĕ) тăрать. Пирĕн тавралăх ăна кĕр тырри акса хăварнă вĕçĕ-хĕррисĕр анасемпе, улмисем йывăррине пула тураттисене уснă улмуççисемпе, сип-симĕс каюллă улăх-çаранпа, тĕл-тĕллĕн шупкалнă-хĕрелнĕ ката-вăрманпа кĕтсе илет.

Çанталăк самаях уçă. Хĕвеллĕ, лăпкă, кăмăллă кунсен вăхăчĕ те иртмен-ха. Шыв сивĕнсех çитеймен. Хăш-пĕр çул шыва кĕрекенсен йышĕ сентябрь варричченех пĕве-кÿле хĕрринчен хăпма пĕлмест. «Вăтам» сентябрьте тăхăр кун çеç уçăрах пулмалла, ытти чух кăнтăрла кĕпе вĕççĕн çÿремеллех ăшă тăмалла.

Георгий Орлов: Август

Г. Орлов

---

Август

Уй-хирти ĕç шавĕ нихçанхинчен те хĕрсе çитрĕ. Кăнтăрла та, çĕрле те вăл пĕртте лăпланмасть. Хăйĕн пĕтĕм вăйне ял кунта пухнăн туйăнать. Комбайнсем тырă выраççĕ. Грузовиксем вырнă тыррине турттарса тăраççĕ. Ушкăн машина улмури купалать. Ана пушанать çеç — тракторсем сухалама пырса кĕреççĕ, теприсем кĕрхи ыраш, тулă акаççĕ… Мĕн кăна тумасть пулĕ çĕр çынни! Алли ун пур çĕре те вăхăтра ĕлкĕрет. Халăха август пысăк пурлăх пама пулнă, халĕ вăлах çавна илме, йăлтах тирпейлĕ пуçтарса кĕртме васкатать.

Георгий Орлов: Çуллахи вăрманта

Георгий Орлов

---

Çуллахи вăрманта

…Июнь çитрĕ. Çĕртме тенĕ ăна пирĕн асаттесем. Чечек уйăхĕ теме те пулать ăна.

Улăх-çаранта çеç мар, вăрман чечекĕсем те, пĕр-пĕринпе тупăшса тенĕ пекех, çеçке сараççĕ. Уçланкăсем, çеремлĕ вар севекĕсем шуррăн, саррăн, кăваккăн-хĕрлĕн — тем тĕрлĕ тĕспе те тĕрленсе ытарайми капăрланаççĕ. Сывлăш, çăрăлса тасалнăскер, сиплĕ ăсла пек туйăнать. Унта та кунта пыл хурчĕсем сĕрлени илтĕнет. Шăрчăксем чăр-латаççĕ. Пур çĕрте те кайăксен юрри янăрать.

Çемен Элкер: Кушлавăш уйĕ

Çемен Элкер — çыравçă, публицист, обществăлла деятель. Чăваш литературине никĕсне хывакансенчен пĕри. 1918 çултан пуçласа мĕн пурнăçне çак ĕçе халалланă. Çамрăк çыравçăсене пулăшнă. Ун ячĕпеле Чăваш республики хастар журналистсене премипе хавхалантарса тăрать… Тĕплĕнрех→

---

 

---

Тупмалли

Унăн историйĕ
Малтанхи касăсем

I. Унăн историйĕ

Кушлавăш текен вун икĕ ял уйĕ
Хура вăрманпа хупланса выртать;
Çулла е хĕлле — такам та туйĕ —
Вăрманлăх кунта хÿтлĕхне тытать.
Хаваслă кĕтес! Сывлать вăл кал-кал…

Курак

Георгий Орлов

---

Кайăксен ячĕпе календарь тăвас пулсан марта эпĕ курак уйăхĕ тейĕттĕм. Ним иккĕленмесĕр. Пирĕн таврана, Чăваш Ене, вăл шăп та лăп пуш уйăхĕн варринче таврăнать-çке. Кăнтăрта хĕл каçакан вĕçен кайăксенчен пуринчен малтан çитет, çуркунне хыпарçи лек. Килет те хăйĕн мăнă сассипе пĕтĕм яла вăратать.

Вăл вăхăтра хĕл йăтма тытăнни курăнсах каймасть-ха: урамри çул та хура мар, хĕвел питтинчи тÿпем-сĕвек те тарласа пăсланмасть. Ирпе-каçпа тата самаях сивĕ.