Чăваш тĕнĕ-тĕшмĕшĕпе хавхаланнă хайлавсем, çав тĕне тытса тăракан çынсен тексчĕсем. Халăхла тĕн, язычество, киремет, ваттисене асăнни, неоязычество, неопаганизм.
Василий Магницкий — … Тĕплĕнрех→
Шупашкар уесĕн 2-мĕш следстви участокĕнче чăвашсем, çармăссем, тутарсемпе вырăссем пурăнаççĕ. Вĕсем пурте, тутарсен пĕр пайне шутламасан, православи христианĕсем шутланаççĕ, анчах тĕрĕссипе вара чăвашсемпе çармăссем паянчченех чăн-чăн чĕлхеçĕсем, тĕне кĕнĕ тутарĕсем — магометансем. Тутарĕсем 1866 çулта шăкăрин Магомет тĕнне куçни те çакна витĕрех кăтартса пачĕ.
Малаллине вуласИван Козлов – тĕрлĕ вăхăтра тата тĕрлĕ хуласенче суту-илÿ сферинче тата хутпĕнменлĕхе пĕтерес ĕçре вăй хунă паллă учитель. Халăхăн авалхи йăли-йĕрки çинчен сăвăсемпе очерксем çырса хăварнă… Тĕплĕнрех →
Пирĕн аслаттессн час çырлахман турри киремет пулнă,
Ăна хур-кăвакал, укçа парсан анчах чиртен сыватнă.
Унăн хурăнташĕ те, пĕлĕши те пит нумай,
Кашни хăй ĕçен хуçа пулса пурнакань те чылай.
Кĕçĕннисемех ĕçе пăсса яраççĕ.
Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
«Чăваш тĕнĕпе христианство тĕлĕнмелле пĕрлешсе кайнă, ун пекки ытти халăхсен урăх çук та пулĕ»,— тенĕ А. Ф. Риттих тĕпчевçĕ ĕлĕкех. Çакна ХХ ĕмĕр вĕçĕнчи пытару йăли-йĕркисенче тата уçăмлăрах курма пулать. Халĕ кирек хăш ялта та вилнисене пытарнă чухне чиркÿ вĕрентнипе тата халăх тĕнĕн йĕркипе ним иккĕленмесĕрех усă кураççĕ: И. Я. Яковлев шкулĕнче куçарнă вырăс кĕллисене, хамăрăн сĕм аваллăхран килекен хÿхлевсене черетлентерсе каласа пыраççĕ. Чăваш йăли-йĕрки вăхăтпа пĕрле улшăнса, килĕшÿллĕрех енĕсене хăвăрт йышăнсан та хăйĕн тымарне питĕ çирĕп тытса тăрать. Пытару-ăсату йăлинче чăваш ваттисене хытă хисеплени, вĕсем леш тĕнчере те кулленхи пурнăçпах пурăнаççĕ тесе шутлани курăнать. Христос тĕнĕ вилнĕ çынна «канлĕхе кайрĕ, ырă курма кайрĕ» тесе ăсатать. Сартăш леш тĕнчере ĕçлĕхсĕр пурăнмалла темен. Çавăнпа халăх чăваш ваттисемпе çулталăкра тăватă хутчен тĕл пулать, «пĕрле» хăналанать. Кил-йыш пуçĕн ĕмĕчĕсене ачисен пурнăçламалла. Палăртнă ĕçсем мĕнле пулса пынине кашни йыш масар çине пырса каласа парать.
Малаллине вулас
Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
Пилсен шутне ашшĕ-амăшĕ туйра, салтака ăсатнă чухне е ытти ăсатусенче каланисене, эпи сăмахĕсене тата аслисем кĕçĕннисене вăл е ку ĕçе тума ирĕк панă чух каланисене кĕртме пулать. Пилсем тата уйрăм çын кĕллисем урăхларах тытăмлă. Вĕсен сăмахĕсем пĕр пайран кăна — кăмăла пĕлтернинчен — тăраççĕ. Пил паракана е ыйтакана ĕç-пуçа кĕлĕ сăмахĕсенчи пек ăнлантарса пыни кирлĕ пулман.
Малаллине вулас
Н. Иванова тата В. Никитин – чăваш сăмахлăхне тĕпчесе шкулти ачасем умне кĕнеке кăларса тăратнă коллекив ертÿçисем, авторсем… Тĕплĕнрех →
Пĕчĕк чун çуралсанах ашшĕ-амăшĕ ăна чир-чĕртен, инкексинкекрен хÿтĕлеме тăрăшать. Çавăнпа ĕлĕк-авал ачана ăрăмлă сăмах каласа, им-çампа сиплесе тасатнă. Пепкене чăпăл тунă, пиллесе тăхăнтарнă чухне каламалли сăмахсем халĕ те йышлă. Тĕслĕхрен, апăс сăмахĕсене пĕлмен эпи карчăкĕ çук: «Пысăк пул! Çу çисе килтĕм, çу пек çемçе чĕлхеллĕ пул. Пыл çисе килтĕм, пыл пек тутлă чĕлхеллĕ пул!»
Малаллине вулас
Хĕллехи ĕçсемпе йăласем авалхи Çĕнĕ çул пулнă юпа уйăхĕнчен (ăна халĕ палăртма та пăрахнă ĕнтĕ) пуçланаççĕ. Сурăх çăмне каснă хыççăнах хĕрсемпе каччăсен улахĕ уçăлать. Ку вăхăта сÿс-кантăр хатĕр мар-ха, çавăнпа çăм арласа алса-чăлха çыхаççĕ. Тен, çавăнпах раштавра «сурăх ырри»[1] пулса иртет. Мăчавăрсем каланă тăрăх, «сурхури» сăмах хĕрсемпе каччăсем витере сурăх урине тытнипе мар, çар пуçлăхĕ аксарăк[2] яш-кĕрĕме хĕсмет ĕçĕнчен канма кăларнипе çыхăннă. Эппин, «сарăк[3] ыррин» (сурхурин) вăхăчĕ — вылямалли-канмалли, савнисене курмалла эрне çитнĕ.
Малаллине вуласВ. К. Магницкий çырса хăварнине пăхсан хурт чÿкне сăра чÿкĕ хыççăн тунă. Кил хуçи хăйĕн сăмахĕнче хурт-хăмăр ĕрчетме пулăшакан тăхăр турра тата вĕçен кайăксене (чĕкеçе, тăхрана[1], вĕлтрен кайăка, сар кайăка, шăпчăка, пăрчăкана, вĕршĕне) асăннă.
Кĕлле хĕвел тухăçĕнчи алăк енне пăхса каланă. Хурт-хăмăр ĕçĕнче пулăшакан турăсене пылпа, пыл сăрапа, юсманпа, пăтăпа чÿкленĕ, аслă турăсене киремете кайса парне панă.
Малаллине вулас
Вула Чăвашла 