Халăх шухăшне витĕм кÿрес тĕллевпе çырнă, тĕрлĕрен тĕмăпа: ансат пулăмран кăткăс обществăлла пулăмсем таранччен, – ку категори ăшĕнче пухăнаççĕ.
Охатер Томеев — Хутла пĕлекен патшалăх хресченĕ пулнă çак çын халăха тĕрĕс мар хĕстерекен çынсене хирĕç кĕрешсе пăлхавсем те ертнĕ, тĕрĕслĕхшĕн кĕрешнипе асра юлнă… Тĕплĕнрех→
Хусан кĕпĕрнинчи Сĕве провинцине кĕрекен Шупашкар уесĕнче пурăнакан мĕн пур чăваш хушнипе Питтукасси чăвашĕ Охатер Томеев Сирĕн Император Хисеплĕхĕнчен Елизавета Петровнăран çаксене ыйтать.
Малаллине вулас
Илле Тăхти – учитель, Çутĕç комиссариачĕн инспекторĕ. Поэзийĕпе тата публицистикипе палăрать. Прихут шкулĕсемпе семинарире вĕреннĕ арçын чиркÿне сутса çĕнĕ саманан савăнăçлă юрăçи пулса тăрать… Тĕплĕнрех →
Çанталăк çуркунне енне кайнă. Уяр кун, кăнтăрла çитесси нумай мар. Хĕвел ăшă çутине пĕтĕм вăйĕпе çĕр çине ярать. Çÿлте пĕр пĕлĕт те хĕвел çутине ÿкерме хупăрласа тăмасть. Паян ăшă кун, Хусанта пурăнакансем питĕ нумайăшĕ Воскрсеснский ятлă урама уçăлма тухнă. Икĕ-виçĕ хутлă çуртсем умĕнче улпутсем майрисемпе алла-аллăн тытăнса шăкăлтатса çÿреççĕ. Вĕсен тÿр пилĕклĕ ывăлĕсем пике майрисемпе пăшăлтатса, пĕр-пĕрин çине пăхса йăл кулаççĕ. Ку урамра лайăх тумтирлисем, пуянтараххисем анчах купет тăваççĕ…
Малаллине вуласИлле Тăхти – учитель, Çутĕç комиссариачĕн инспекторĕ. Поэзийĕпе тата публицистикипе палăрать. Прихут шкулĕсемпе семинарире вĕреннĕ арçын чиркÿне сутса çĕнĕ саманан савăнăçлă юрăçи пулса тăрать… Тĕплĕнрех →
Чан çапать, кĕлле кĕрет. Паян эпĕ те кĕлле кайрăм. Праçникĕ пысăк. Кĕлĕре çын нумай мар. Чăвашсем, кашни, çурта илсе лартаççĕ. Çурти пит хаклă. Шухăшлатăп: çурта тĕтĕмĕ чиркĕве юлать, çурта усламне кам илет? Çуртине çуннă-çунман пуп пуçтарса илет; çурта тĕпĕ нумай пухăнать, ăна вара сутаççĕ. Çавă укçа кама пулать? Турăшсем умне çутма йывăççу нумай илеççĕ. Йывăççу усламĕ кам аллине кĕрет-ши? Çавă укçа кама пулнине чăвашсем пĕлмеççĕ. Акă çакă мăн хырăмлă пуп турра çурта лартма вĕрентет. Çурта ăшши икона ăшăтать, çурта усламĕ – элхерейсене, пупсене пулать; йывăççу паришĕ, çурта тĕпĕ сутнă укçа пурте элхерей, пуп тавраш аллине кĕрет. Диаконĕ «паки-паки» тесе алине тăратса кăшкăрать. Ун сасси ниме пуçĕ сасси пек янăрать.
Малаллине вуласТăваньялсем Сергей – Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче вĕреннĕ, тĕрлĕ çĕрте учительте ĕçленĕ, тĕнче вăрçине хутшăннă. Ытларах сăвăсем çырнă, хăш-пĕри «Хыпар» хаçатра пичетленнĕ. «Хайхи» ятпа алпа çырнă революцие майлă журнал кăларса тăнă… Тĕплĕнрех →
Кам хай çемйине выçă усрас тет, эрех ĕçме тытăнтăр. Вал хăй çемйине часах выçлăха хăварса, ун пурнăçне кĕскетĕ.
Кам вăрă-хурахсен аллине парнас тет, эрех ĕçме тытăнтăр. Эрех ĕçекене хăйсен аллине илме вĕсене пит çăмăл пулĕ.
Малаллине вуласМихаил Акимов – çыравçă, адвокат. Чухăн кил-йышра çуралнă. Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнчен ăна «политика тĕлĕшĕнчен шанчăксăр» тесе кăларса янă хыççăн «Хыпар» хаçатра ĕçленĕ. Литературăра калавсем çырса 1906-1907 çулсенче палăрнă… Тĕплĕнрех →
Пĕр хресченĕн кăçал çураки тунă чухне лаши вилнĕ. Хресченĕн лаша илме укçи çук. Хай хресчен унта-кунта пăхкалать, пуçне те хыçкалать, хуйхăрса та пăхать, пуртарах çынсенчен ыйткаласа та пăхать, — укçа е лаша ниçтан та тупаймасть. Ĕç çийĕ. Çынсем сухалаççĕ. Кунăн аки ахалех тăсăлса выртать. Хай кăшт шухăшласан, ку ăçта каймаллине тупнă. Вĕсенчен инçех мар пĕр пуян улпут пурăнать-мен. Хресчен калаçма пĕлет. Вал вĕренкеленĕ: пурăнăç хыттине те курнă. Улпут патне пырать те калать:
— Манăн нуша килчĕ. Лаша ÿксе вилчĕ. Тархасшăн мана пĕр 50 тенкĕ укçа парччĕ, — тет.
Улпучĕ хытăскер пулнă. Вăл хресчене калать:
— Мĕнле укçа? Укçа ăçтан илсе парам эпĕ сана? Манăн укçа çук, — тет.
Чăваш Енĕн çырмисем, асфальт хĕрринче хĕвелпе йăлтăртатса выртакан юр, сăрт тăрринче ишĕлсе ларакан Çÿлтикасси чиркĕвĕ, çав хушăрах тÿлек Бостон, мĕшĕлти симĕс трамвай, Нью-Йоркăн ăшă сывлăшĕ, тĕкĕр çуртсем çинчен ÿкекен хĕвел, Львовăн тусанлă урамĕсем…
• Тем те пĕре турă вырăнне хуни • Суя тĕн • СпекуляциЧăваш тĕнĕнче турăсем, ырăсем, хаярсем йышлă. Тĕпчевçĕсем весем 500 ытла иккенне палăртнă. Пайăр ятлă ыр-хаяр 200-тен иртет. «Киреметри аслă кĕлĕсенче 77 е 99 турра чÿкленĕ»,— тесе çырать чăваш ăрăмçи Микихвер Элмен. Вăл 1992 çулта пичетлесе кăларнă «Чăваш тĕнĕ: ырăсемпе хаярсем» мифологи сăмахсарĕнче алфавит йĕркипе 211 ят панă.
Турăсен, ырăсемпе хаярсен йышне тĕпчевçĕсем 4 тата 12 ушкăна уйăрса хаклаççĕ. Тăватă ушкăна çапла пайланă: çĕр, шыв, вут, сывлăш хăвачĕсем. Тепĕр майлă пайланинче çак йĕрке: 1. Çÿлти (аслă) турăсем. 2. Çут çанталăк пулăмĕсен туррисем. 3. Çĕр хăвачĕсем. 4. Шыв хăвачĕсем. 5. Вут хăвачĕсем. 6. Ÿсен-тăран тĕнчин ырри-хаярĕ. 7. Чĕр чун тĕнчин ырри-хаярĕ. 8. Этем ăс-хакăл пурнăçĕн сыхчисем. 9. Кил-çуртпа кил-йыш управĕ. 10. Карта йышĕпе чĕрлĕх вăйĕсем. 11. Уй-хирпе çĕр ĕç вăйĕсем. 12. Çĕрпе шыв айĕнчи (леш тĕнчери) ыр-хаярлăх.Малаллине вулас
