Хĕллехи Ĕçсемпе Уявсем

Н. Иванова & В. Никитин

---

Хĕллехи Ĕçсемпе Уявсем

Хĕллехи ĕçсемпе йăласем авалхи Çĕнĕ çул пулнă юпа уйăхĕнчен (ăна халĕ палăртма та пăрахнă ĕнтĕ) пуçланаççĕ. Сурăх çăмне каснă хыççăнах хĕрсемпе каччăсен улахĕ уçăлать. Ку вăхăта сÿс-кантăр хатĕр мар-ха, çавăнпа çăм арласа алса-чăлха çыхаççĕ. Тен, çавăнпах раштавра «сурăх ырри»[1] пулса иртет. Мăчавăрсем каланă тăрăх, «сурхури» сăмах хĕрсемпе каччăсем витере сурăх урине тытнипе мар, çар пуçлăхĕ аксарăк[2] яш-кĕрĕме хĕсмет ĕçĕнчен канма кăларнипе çыхăннă. Эппин, «сарăк[3] ыррин» (сурхурин) вăхăчĕ — вылямалли-канмалли, савнисене курмалла эрне çитнĕ.

Раштав уйахĕ

Н. Иванова & В. Никитин

---

Раштав уйахĕ

Раштав — çулталăк вĕçĕ, алă ĕçĕсен уйăхĕ. Чăваш кун тăрăмне «раштав» сăмах вырăс тĕнне йышăнсан кĕнĕ пулĕ теççĕ. Ку сăмах Юр туррин Вăтанпин[1] амăшне Ăраш турра[2] тав тунине пĕлтерме пултарнă: «Араш+тав!» Уйăх ячĕсем пăтравлă пулни халăх тĕрлĕ календарьсем çине куçса пынинчен, чăвашсем авал çулталăка кĕркунне тата çуркунне кун таврăннă вăхăтран шутланинчен килнĕ. Çĕнĕ çул кăрлач (январь) пуçламăшне пырса тухсан та уйăх шучĕсен авалхи йĕрки аванах упранса юлнă, кашни уйăха тĕрлĕ вăхăтра, тĕрлĕ вырăнта тата мĕнле калани Н. И. Ашмарин сăмахсарĕнчех уççăн курăнать. Раштава «куштан», «куштав[3]» тени те тĕл пулать.

Николай Шупуççынни: Çуллахи ĕç çинчи вут-кăвар

Николй Шупуççынни хресчен çемйинче ÿснĕ, Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче вĕренме пуçланăскере ăна ытти ачасемпе пĕрле революци юхăмне хутшăннăшăн кăларса янă. Çапах та учитель пулма вĕренсе пĕтерет. Революци хыççăн писательсен союзне ертет, тĕпчев институчĕн директорĕ пулса ĕçлет… Тĕплĕнрех →

---

Çуллахи ĕç çинчи вут-кăвар

Ачаш ача пуç кăшлать,
Тăп тытни усă тăвать.

Çулла хĕвел ир тухать.
Кăнтăрлапа хыт шартать.
Çумăр час-часах пулмасан
Йывăç симĕссĕн курнăн
Кăшăркама пуçланать.
Сарай çинчен типсе кать
Улмран тунă çивитти,
Тусанланать çул питти.
Çуркуннехи симĕс курăк
Типсе каять темскер пек:
Ура айĕнче шатăр! тет,
Ăна сысна кăшламасть.

Геннадий Юмарт & Л. Трофимов: Николай Шупуççынни

Геннадий Юмарт & Л. Трофимов

---

Николай Шупуççынни

(1889-1942)

Николай Шупуççынни, литератор

Николай Васильевич Шупуççынни (Васильев) 1889 çулхи раштавăн 8-мĕшĕнче Хусан кĕпĕрнин Шупашкар уесĕнчи (халĕ ЧР Шупашкар районĕ) Иккасинче вăтам хресчен кил-йышĕнче çуралнă. Ялти пуçламăш шкултан вĕренсе тухсан, 1905 çулта Чĕмпĕрти чăваш шкулне кайса кĕрет. Революци юхăмне хутшăннăшăн ăна 1907 çулхи пуш уйăхĕнче ытти ачасемпе пĕрле шкултан кăларса яраççе.Çав çулхи юпа уйăхĕнче вăл каллех Чĕмпĕре таврăнать, куçару комиссийĕнче К. В. Ивановпа пĕрле ĕçлеме тытăнать. 1909 çулта Чĕмпĕрти гимназире учитель ятне илме экстерн йĕркипе экзамен тытать. 1909 çулта Хусан кĕпĕрнин Чистай уйсенчи Çĕнĕ Аксура учительте ĕçлеме тытăнать. 1914 çулта ăна салтака илеççĕ. Революци хыççăн Н. В. Шупуççынни парти тата хуçалăх ĕçĕсенче пулать, «Сунтал» журналăн редакторĕнче ĕçлет. 1934 çулта ăна Чăваш писателĕсен Союзĕн оргкомитетне ертсе пыма суйлаççĕ. 1936-1937 çулсенче Шупуççынни – Чăваш культурин наука тĕпчев институчĕн дирскторĕнче вай хурать. Вăл 1942 çулта вилнĕ.