‘tell my father to dig me a grave’: two bride songs

Пĕр блоггер Геннадий Айхи пухса кăларттарнă Чăваш литературин анталогийĕнче хăйне тĕлĕнтерекен, туйăм вăратакан сăвăпа паллашать. Спиридон Михайлов çырнă сăвă ăна Морокко юрăçин сăввине аса илтерет. Çакă каçăпа усă курса паллашма пулать: ‘tell my father to dig me a grave’: two bride songs Спиридон Михайловăн сăввине асăнса хăварсан та лайăх: Юнкă Ах, эсĕ, Юнкă, ман тăван […]

Кÿл Техĕне

Кÿл техĕне мухтакан Орхон Пысăк çырăвĕ умлă-хыçлă выр- наçтарнă 6 халапран тăрать. Вĕсем çаксем: 1) тĕрĕксеп несĕлĕсем çинчен калани, 2) Китай тĕрексене пăхăнтарнă 3) Илтерет кахан çинчен калани, 4) Кăпăкăн кахан çинчен калани, 5) Пĕлнĕ кахан тата 6) Кÿл техĕн çинчен каласа панисем. Калавсен тытăмĕ пĕр евĕрлĕ: пуçламăш йĕркесем, мĕнле ĕçсем пулса иртни тата вĕçлев йĕркисем. Паллă тĕпчевçĕ И. В. Стеблева вырăсла куçарнă текстра Кÿл техĕн çинчен калакан улттăмĕш калав — 231—428-меш йĕркесем. Руна çырăвĕпе чул палăк çинче вăл 30—53-мĕш йĕркесене йышăнать. Кÿл техĕн çинчен каласа пани хăй 13 çавраллă. Вĕсем пĕтем çырăвăн XVIII—XXX çаврисем шутланаççĕ. Çаврасене çапла ят парса тухма юрать: ХVIII çавра — Кÿл техĕн çар ĕçне пуçăнни, XIX — Чача сенхунпа çапăçни, XX —Улăх Еркĕнĕпе çапăçни, XXI —карниссемпе çапăçни, XXII—тăррисемпе çапăçни, XXIII — сăхтăксене хирĕç тухни тата тĕррисене пăхăнтарни, XXIV — Куш тăтăхпа çапăçни, XXV — карлуксемпе çапăçни, XXVI — аз халăхĕпе çапăçни, XXVII — ĕскĕл халăхĕпе çапăçни, XXVIII — окăссемпе çапăçни, XXIX — Кÿл техĕншĕн макăрни, XXX — Кÿл техĕне пытарма элчĕсем килни.
Кÿл тĕлĕпе мухтакан çырăва унăн пиччĕшĕ Йолăх техĕн çырнă тесе шутлаççĕ. Çырăва тĕрлĕ чĕлхесене куçарнă. Вăл тĕрĕк халăхĕсен пĕрлехи еткерĕ шутланать. [Иванова, Никитин]Малаллине вулас

Чăвашла

Любовь Мартьянова



Чăвашра вăрман та чăвашла кашлать,
Шăпчăк та юрлать кунта халь чăвашла.
Сассăм, пин чĕлхеллĕ халăх хушшинче,
Янăрать хавассăн, уççăн, чăвашла.

Малаллине вулас

Николай Айзман: Кай, кай Ивана

Николай Айзман



Виçĕ пайлă музыкăллă комеди

Sijen1

• Чăнлăха пăccа элеклени

• Ырă мар тĕслĕх (Суицида пули-пулми япала пек кăтартни)

Чăваш драматургийĕн классикăлла хайлавĕ. Николай Спиридонович Айзман ăна 1955-мĕш çулта, Василий Воробьев композитор тата Никифор Ваçанкка сăвăçă хайланă “Кай, кай Ивана” юрăпа хавхаланса çырнă. Халăх çак юрăна питĕ юратнă.
Пьесăна Чăваш Енĕн профессионаллă театрĕсенчен 1955-мĕш çулта пĕрремĕш хут лартнă хыççăн 20 çул хушши темиçе хут та кăтартнă. Драма кружокĕсемпе халăх театрĕсенче “Кай, кай Ивана” спектакле кăмăлласа вылянă. [Чув.Энц.]
Пьесара ĕлĕкхи йăларан тăрăхлани, çыннăн ирĕкне хÿтĕлени тĕп вырăн йышăнаççĕ [Чув.Энц.]. Ĕлĕкхи йăласене автор камăннине кура уйăрмасть, авалхи чăваш йăли-йĕркине (хулăм, хĕр вăрласси) Христос тĕнĕн паллисемпе пĕлмесĕр е ятарласа пăтраштарать. Çын ирĕкне хÿтĕлесси тени, ахăртнех, Анюк ятлă тĕп персонажа вăйпа качча парассине хурлани. “Вăл тискер йăла халĕ те пĕтмен-и?” тесе ыйтать комсомолец Хветĕр. Анчах вулакан е спектакле куракан пьесăри информаци тăрăх авалхи йăлана объективлă хак парса, ăнланма пултараймасть, япăх пулнине туйăм-сисĕм урлă вĕренме тивĕçет кăна.

Илемлĕхĕ енчен пьеса пуян та илĕртÿллĕ. Автор чĕлхепе питĕ ăста усă курса куç умне вăр-вар диалогсем, чĕрĕ персонажсем кăларса тăратать.

 

 Комедири çынсем

Пĕрремĕш пайĕ

НАÇТАÇ — тăлăх арăм.
АНЮК — унăн хĕрĕ.
КĔТЕРУК — Наçтаçăн йăмăкĕ.
ХВЕТĔР—ялти каччă (комсомолец).
МИША, ПĔТЕР  —Хветĕрĕн юлташĕсем (комсомолецсем).
ПРАСКИ — ватă хĕр.
ЙĂКĂНАТ — ялти кулак, нэпман.Малаллине вулас

Петĕр Хусанкай: Таня

Петĕр Хусанкай Хусанта тата Мускавра вĕреннĕ. Национализмшăн айăпласа арестленĕ литератора тĕнче вăрçи тухса кайнă çул ирĕке кăларнă. Çыравçă чăвашла литературăшăн поэзин мĕн пур жанрĕпе ĕçлесе пуян эткерлĕх хăварнă. Тĕплĕнрех →


Таня

Поэма. Шупашкар, 1943. Редакторĕ: Стихван Шавли

• Асапа уççăн сăнлани
• Тĕшмĕш шухăшсем

Тупмалли
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

 

Эпĕ илтнĕччĕ пĕр юмах-халлап
Сар Хĕвел хĕрĕ Хĕвелпи çинчен…
Тахçантан тахçан ĕлĕк-авалах
Вупăрпа Хĕвел вăрçнă, тет, иккен.

Тĕттĕм пуçлăхĕ усал Вупăр çав
Хĕвеле çиме хатĕрленнĕ мĕн.Малаллине вулас

Конъ Свято́й Бо́рнызинъ

Тупмалли
Са́зъ Христіа́нинъ бадьнѐ
І. Еплѐ хама ха́мыра ирьбеле осра́съ?
ІІ. Еплѐ Хама̀ Ха́мыра Осра́съ Госпо́дь То́ра Бадьнеллѐ?
ІІІ. Еплѐ хама̀ ха̀мыра осра́съ итты̀ синъ за́мъ бадьнѐ?
ІѴ. Еплѐ Хама Ха́мыра Осра́съ Перь Перь Часъ Болагга́нъ Хо́жа-Замъ Жиньче Хамыръ Бо́рнызинъ?
А) Епле хама̀ ха́мыра Осра́съ теле́йла бо́рна чохнѐ?
Б) Еплѐ хама ха́мыра осрасъ хойга чохнѐ?
В) Посьнѐ-рэ́хъ: еплѐ хама̀ ха́мыра тыдтса̀-осра́съ молъ боръ сирьдѐнь?
Г) Еплѐ хама́ ха́мыра тыдтса̀ осра́съ посьнѐ ми́скинь бо́рна чохнѐ?
Д) минь тува́съ бола́ть, хонзэ̀ пирѐ мухта́ссе?
Е) Еплѐ хама ха́мыра ты́дтса̀ осра́съ, хонзэ̀ пи́ринъ я́тне сюрьде́ссе?
Ж) Еплѐ хама̀ ха́мыра осра́съ хинь ко́рна чохнѐ?
З) Епле́ хама̀ ха́мыра осра́съ синъза́мъ оза́лъ тупы̀ кора́съ ранъ?
Ѵ. Еплѐ хама̀ ха́мыра тыдса осра̀зъ міръ изь-занѐ изсле́на чохне?
ѴІ. Еплѐ хама̀ хамыра̀ тыдса̀ осра̀съ кондурллаги́ аба̀дъ си́ни чохнѐ?
ѴІІ. Еплѐ хама́ хамыра́ тыдса́ осра́съ ка̀нны чохне́ аба́дъ сизэ́нъ?
ѴІІІ. Еплѐ хама́ хамыра̀ тыдса̀ осра̀съ казь болты́бе сиврадчѐнь?
ІХ. Еплѐ хама̀ хамыра̀ тыдса̀ осра̀съ сивра̀сь о́мынь?
Х. Еплѐ хама̀ хамыра̀ тыдса̀ осра̀съ сюрьлѐ ы́ихъзыръ аптра́ны чохнѐ?
ХІ. Минь тю́пля боръ киль-килянынчѐ?
ХІІ. Попленниньче́нь і̂олашкѝ сума̀гъ.
ХІІІ. Еплѐ ирдерѐсъ Вырысъ-арнѐ конъзанѐ?
І. Тирггезѐ-пыгмаллы То́ра ба сіорадны̀занѐ.
ІІ. Тирггезѐ-пыгмаллы̀ Госпо̀дь Хо́рлыгъзане ви́лимъне да.
Попленнѝньчень і̂олашкѝ сума̀гъ.

Конъ Свято́й Бо́рнызинъ,

А́ли хора́въ идю̀ сине́: еплѐ ма́нъ свято́й борна́съ?

Григо́ріинъ Хозанды̀ Архере́инъ.

КАЗАНЬ. 1857.

Отъ Комитета Духовной Цензуры при Казанской Академіи печатать дозволяется съ тѣмъ, чтобы по отпечатаніи, до выписка изъ типографіи, представлено было въ Цензурный Комитетъ узаконенное число экземпляровъ. Апрѣля 27 дня 1857 года.

Цензоръ, Инспекторъ Академіи, Архимандритъ Ѳеодоръ.

ВЪ ГУБЕРНСКОЙ ТИПОГРАФІИ.

ЕГО ВЫСОКОПРЕОСВЯЩЕНСТВУ Святѣйшаго Правительствующаго Сѵнода первенствующему Члену, Высокопреосвященнѣйшему Григорію, Митрополиту Новгородскому, Санктъ-Петербургскому , Эстляндскому и ФинЛЯДСКОму, Свято-троицкія Александро-Невскія Лавры Священно-Архимандриту и разныхъ орденовъ Кавалеру

Усердньйшее приношеніе.

Козмодемьянскаго уѣзда села Акрамова священникъ Евгеній Акрамовскій. Села Янгильдина священникъ Георгій Аристовскій.

Малаллине вулас

Эс чирлĕччĕ ][ Геннадий Айхи



Эс чирлĕччĕ. Пуçна усса çÿрерĕн,
Салху шальпе хупларăн çут сăнна.
Хам чирлĕ пек, эп ним тума пĕлмерĕм
Çапла эп пултăм— айккинчи кăна.
Халь эс хаваслă, сăн-питÿ те уçă,
Ăна хура пĕркенчĕк пĕркемест.
Ман кăмăла хупланă тĕксĕм тум çеç
Епле сирес тесен те сирĕлмест.

1952