Иван Яковлев: Мухтав юррисен кĕнеки

Иван Яковлев – çĕнĕ çырулăха пуçарса йĕркеленĕ вĕрентÿçĕ – сĕм тăлăх ÿснĕ. Усрава илнĕ кил-йыш ăна нумай ĕçе хăнăхтарнă, çавăнпах ĕнтĕ вăл та нумай çынна пулăшма тăрăшнă: чăваш ачисем валли шкул уçнă, учебниксем кăларнă… Тĕплĕнрех→

---

---

Мухтав юррисен кĕнеки

Псалом 1

Давид псаломĕ. Усал çынсенĕн капашне çÿремен çын, çылăхлă çынсен çулĕ çинче тăман çын, астаракан çынсенĕн ушкăнĕнче ларман çын телейлĕ. Унăн кăмăлĕ Турă законĕ çинче. Унăн законĕ çинчен вăл кунĕн-çĕрĕн шухăшлать. Вăл юхăм шыв хĕррине лартнă йывăç пек пулĕ: çав йывăç хăй çимĕçне вăхăтĕнче пултарать, унăн çулçи тăкăнмасть; вăл çын мĕн туни пурте ăнса пулĕ. Усал çынсем апла мар (апла мар вĕсем); вĕсем (çĕр çинчен) çил çавăрса каякан тусан пек. Çавăнпа усал çынсем судра чăтаймĕç, çылăхлисем тÿррисенĕн ушкăнĕнче тăраймĕç. Тÿрĕ çынсенĕн çулне Турă пĕлсе тăрать, усал çынсенĕн çулĕ пĕтсе ларĕ. (Танл. РБП 2010 Пс. 1)

Анатолий Кибеч: Kĕlĕsem

• Çын

ушкăнне усал

сунни

• Ушкăна хирĕç

юри суйса

элеклени

• Тĕн

пăтрашăвĕ

• Суя

япаласене

пуççапма

чĕнни

• Тĕшмĕш,

ăрăм

Ej, Şülti Tură, Aslă Tură, Căvaš Turri! Şĕr şince pĕr pek kurăk şuk, pĕr pek jyvăş şuk, pĕr pek şyn şuk, pĕr pek halăh şuk. Kašnin hăjĕn săn-săpacĕ, cunĕ, hăjne syhlakan Turri. Căvaš şynnin te şavah.
Ej, man Turrăm! Sana kürentereken sahal mar tupăncĕ. Esĕ pĕrten-pĕrre pulsa pirĕn pata tĕrlĕ jatpa kiltĕn. Sanran: Hĕvel turrincen, Ujăh turrincen, Şĕr turrincen, Šyv turrincen kulcĕş! Hăjsen turri şyn jevĕrlĕ pulnipe muhtancĕş. Căvaš šutlat’ urăhla: şyn văl nihaşan ta Tură šajne şĕklenejmest. Şynran Tură tuma kirlĕ mar. Căvaš Turri hăjne jevĕr — kašnine purnăş parsa pulăšsa pyrakan, usalran syhlakan hăvat, halăh hütlĕhĕ, tĕrekĕ. Căvaš valli Căvaš Turri pur.
* * *
Ej, türĕ Turrămăr! Esĕ pire ĕmĕr-ĕmĕr ĕnenĕve, ĕmĕte, juratăva cĕrere uprasa yrlăh şulĕ şine tuhma vĕrentse pyratăn, văjna-halna šellemestĕn. Epir vara San parhatarna tivĕş şynsem pulajmarămăr.
Numaj šutlarăm, puşăma vatrăm: mĕnšĕn-ha şakă şută tĕncere telejsĕrrisem şav teri jyšlăn? Pĕrisem kalarĕş — šăpamăr şapla, teprisem — samanana hurlarĕş. Epĕ vara šutlatăp urăhla: ci telejsĕrrisem Sana, hamăr Turrămăra mannisem. Un pekkisen mulĕ te, sumlă jacĕ te pulĕ, telejĕ — ajkkine tărsa julĕ.
Yră Turrămăr, San tivletüsĕr epir nihăşan ta parhatar kuras şuk.
* * *
Ej, Căvaš Turri! Kamsem-ha vĕsem Sana kürentereken jĕksĕksem?
Sana tirkeşşĕ, Sana sivĕleşşĕ căvašlăhran părănnisem, tăvan halăhne mannisem, usal ĕşpe şylăha kĕnisem, urăh halăh turrine puşşapakansem. Şyn văl şapla: mĕn cuhlĕ şylăhĕ numajrah, şavăn cuhlĕ Turăran ajakkarah. Ăna Tură kirlĕ mar. Esĕ şuk pulsan javaplăh ta şuk, irtĕhse purănma irĕklĕ. Ăšra usal syvlăš huşalanat’, şynlăh manăşa julat’. Sana ĕnenmen şyn kĕşeh Esrel curine şavrănat’.

---

Ej, Tură! Epir San umra ajăplă. Şapah San yrlăhna, juratăvna tivĕş. Pirĕn urăh Tură şuk, Sanăn ta urăh halăh şuk. Epir te, Esĕ te pĕr hujhăpa, pĕr asappa, pĕr savănăşpa purănatpăr. Tivĕşeh mar pulsan ta, San şumra hütlĕh šyratpăr. Kaşar pire, ajvan acusene. Hăv hăvatna an šelle, hajarlăhna an pusar, halăha sijenleken sutăncăksene an hĕrhen. Şuntar vĕsene, pĕter vĕsene, purlăh săptărsa pirĕnten kulsa purănakansene. Şavsene pulah pĕrlĕh şuk. Tĕp tu vĕsene. Ütne te căvaš şĕrĕ an jyšăntăr, vyşă şăhansem, jytăsempe šakkalsem şise jaccăr. San hajarlăhu ytlarah usal văjsem valli pultăr.

Иван Яковлев: Чăваш халăхне панă халал

Иван Яковлев – çĕнĕ çырулăха пуçарса йĕркеленĕ вĕрентÿçĕ – сĕм тăлăх ÿснĕ. Усрава илнĕ кил-йыш ăна нумай ĕçе хăнăхтарнă, çавăнпах ĕнтĕ вăл та нумай çынна пулăшма тăрăшнă: чăваш ачисем валли шкул уçнă, учебниксем кăларнă… Тĕплĕнрех→

---

---

Халал

Ашшийĕн Ывăлийĕн Святой Сывлăшийĕн ячĕпе.

Эй тусăмсем, хамăн тăван çыннăмсем, чăвашсем! Пуринчен малтан эпĕ сире чĕнсе калатăп. Манăн чунăм пĕрмаях сирĕншĕн çунатчĕ, халь те акă манăн мĕнпур шухăшăм сирĕн çийĕре куçрĕ. Юлашки тертĕме пуринчен маларах татах сире каласа хăварас тетĕп.

Турра ĕненсе пурăнасси калама çук пысăк япала – пуринчен ытла эсир çавна хытă тытса тăрăр. Ĕненÿ этеммĕн ăсне, кăмăлне çунатлăлантарса çамăллатать, чун пурнăçне канăçлăх парать, лăплантарать; инкек-синкек, хуйхă-мĕн курнă вăхăтра чуна хăват парать; ĕçсем ăнса телейлĕ пурăннă чух ĕненÿ чуна тасатать, ăна çутатса тăрать. Турра ĕненсе пурăнсан, пурнăç хытти этемшĕн хăрушă мар; ăна ĕненсе тăмасан, çăр çинчи пирĕн пурнăç сивĕ пулать, тĕттĕм пулать. Тĕнчене пултарнă çÿлти Турра ĕненсе тăрăр. Ырă ĕçе те, усал ĕçе те чăн аслă турĕлĕх татĕ, – Турă сут тăвĕ, – вăл сут тÿрĕ, вăл сут пит хăрушă.